Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - Şərqdə ilk demokratik respublika

AMEA YAP İdarə Heyətinin üzvü, Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun şöbə müdiri, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Günel Məliklinin müsahibəsi:

- Günel xanım 1918-ci ildə yaradılmış Xalq Cümhuriyyətinin tariximizdə rolu barədə nə deyə bilərsiniz?
- Hər bir xalq və millət üçün müstəqillik əvəzedilməz nemətdir. Xalqların öz taleyini müstəqil şəkildə müəyyən etməsi, suveren dövlət halında təşkilatlanması onun milli potensialının, maddi və mənəvi resurslarının tam gücü ilə üzə çıxarılmasına imkan yaradır, iqtisadi, siyasi, intellektual, mədəni qüvvələrinin maneəsiz inkişafına təkan verir, xalqın və millətin nəyə qadir olduğunu nümayiş etdirir. 1917-ci ildə Çar Rusiyası dağıldıqdan sonra XX əsrin əvvəllərində, yəni 1918-ci ildə tarixi müstəqilliyin şirinliyindən Azərbaycan xalqı da daddı. Həmin dövrdə yaşamış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qısa müddət ərzində həyata keçirdiyi ciddi tədbirlər sayəsində bütün dövlətçilik atributları - öz parlamenti, hökuməti, ordusu və pul vahidi, bayrağı, himni olan müstəqil, suveren bir dövlətə çevrildi. O, bütün dövlətçilik göstəricilərinə, prinsiplərinə görə Şərqdə ilk demokratik respublika idi. Bu xalqımızın tarixində əlamətdar bir hadisədir və tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan Demokratik Respublikası 23 ay yaşamışdır. Ancaq onlar öz üzərinə düşən tarixi missiyanı yerinə yetirmişlər və Azərbaycan xalqının tarixinə parlaq bir səhifə yazmışlar. Azərbaycan Milli Şurasının qəbul etdiyi tarixi bəyannamə yeni yaranmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin daxili və xarici siyasətinin başlıca prinsiplərini bütün dünyaya bildirdi. Bu müstəqil dövlət öz bəyannaməsində qeyd etmişdir ki, Azərbaycan Xalqı öz müqəddaratını müəyyən etmək, insanların hüquqi bərabərliyinə hörmət etmək, bütün xarici dövlətlərlə, habelə qonşu xaqlarla dinc və əminamalıq şəraitində yaşamaq prinsiplərinə əməl edir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti cəmi 23 ay yaşasa da, tariximizdə şanlı və şərəfli yer tutur. 2021-ci ildə Xalq Cümhuriyyətinin elan edilməsindən 103 il ötür. Bu tarixlə bağlı Ulu Öndər Heydər Əliyev deyirdi ki, Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixi imkan verdi ki, xalq yenidən dövlətçiliyini bərpa etsin və tariximizə şanlı səhifələrini yazsın. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev çıxışında qeyd etmişdir ki, «XIX əsrdən başlanan mürəkkəb ictimai-siyasi proseslərin gedişi Azərbaycan cəmiyyətində əsaslı dəyişiliklərə gətirib çıxartdı, yeni mühitdə formalaşan görkəmli ictimai və siyasi xadimlərimiz əsrin çağırış və tələblərinə layiqincə cavab verməyə qadir oldular. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması üçün münbit zəmin yarandı”. Təsadüfi deyil deyil ki, Ulu Öndərin 1998-ci ilin yanvar ayında imzaladığı Sərəncamla Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 80 illik yubileyi qeyd olundu. Biz keçən il Cümhuriyyətin 100 illiyini qeyd etdik. Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2018-ci il ölkəmizdə “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli” elan olundu. Cümhuriyyətin 100 illik yubileyi çox yüksək səviyyədə qeyd edildi. Xalq Cümhuriyyəti cəmi 23 yaşasa da, Azərbaycan ötən əsrin sonlarında öz dövlət müstəqilliyini bərpa etdi. «1918-20-ci illər xalqımızın milli mövcudluğunun imtahana çəkildiyi bir dövr idi. Milli dövlətçiliyinin bərpası faktının özü milli varlığın qorunub saxlanılmasında çox mühüm rol oynamışdır.». Xalqımız çox ağır, eyni zamanda şərəfli yol keçib. Biz tariximizə nəzər salsaq, Azərbaycan xalqının dünya tarixinə görkəmli dövlət xadimləri verdiyini görərik. Onların sırasında Şəmsəddin Eldəniz, Uzun Həsən, Şah İsmayıl, Əlimərdan bəy Topçubaşovun və başqalarının adını çəkə bilərik. Nizami Gəncəvi bizim ən böyük mütəffəkirlərimizdəndir. 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması ölkəmizin tarixində ən mühüm hadisələrdən biri olmaqla, xalqımızın azadlıq, müstəqillik arzusunu və əzmini nümayiş etdirmişdir..Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qısa bir zamanda ölkədə demokratik dövlət quruculuğu, iqtisadiyyat, mədəniyət, təhsil, səhiyyə, hərbi quruculuq sahələrində bir sıra mühüm addımlar atmışdır. O, az yaşasa da xalqa azadlıq, müstəqillik fikrini aşıladı. Ümummilli lider Heydər Əliyev XX əsr Azərbaycan tarixini səciyyələndirərkən qeyd etmişdi: “XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəlləri dünyada yeni münasibətlərin bərqərar olduğu bir dövr kimi, Azərbaycan xalqının həyatının bütün sahələrində də öz təsirini göstərmişdir. Bu dövrün ictimai prosesləri iri sənaye şəhərinə çevrilmiş Bakını bütün Qafqazın iqtisadi mərkəzi etmişdir. İqtisadi inkişafla əlaqədar olaraq bu dövrdə təhsil, elm, incəsənət və ədəbiyyat sahələrində böyük canlanma başlandı. Bakı, Gəncə, Naxçıvan, Şuşa, Şəki, Salyan və sair şəhərlərdə yeni tipli şəhər və qəza məktəbləri açıldı. Qori müəllimlər seminariyasının məzunlarından olan Cəlil Məmmədquluzadə, Süleyman Sani Axundov, Üzeyir bəy Hacıbəyov, Həbib bəy Mahmudbəyov, Rəşid bəy Əfəndiyev, Firudin bəy Köçərli kimi görkəmli maarifçilər təhsildə gedən islahatlara güclü təkan verirdilər. İftixar hissi ilə demək olar ki, bu sınaqlardan şərəflə çıxıbdır və indi Azərbaycanın dövlət müstəqiliyi artıq mövcuddur və dönməzdir.Heydər Əliyev prezidentliyə başladığı ilk günlərdə Azərbaycanda yeni bir dövr – milli müstəqillik, istiqlal, milli azadlıq, suverenlik dövrü başlanmışdır. Azərbaycan böyük irəliləyişə nail olmuşdur. Ümummilli lider Heydər Əliyev daim vaxtı çatmış problemlərin həllinə müstəsna dərəcədə həssaslıqla yanaşırdı. Bu cəhət Heydər Əliyev kursunun layiqli davamçısı İlham Əliyevin siyasi fəaliyyətinin prioritet istiqamətlərindən biridir. Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyevin bölgələrə və xarici ölkələrə səfərləri milli dövlətçiliyini demokratik və humanist əsaslarda daha da inkişafına, daxili və xarici siyasətin konkret problemlərinin elmi əsaslarda dəqiqləşdirilməsinə, obyektiv və optimal həll yollarının tapılmasına kömək edir. Güclü dövləti, güclü lideri olan xalq istənilən çətinliyi uğurla dəf edə, ölüm virusundan da az itkilərlə çıxa bilər. Korona virusla mübarizədə Azərbaycan öndə gedir.Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev hər bir vətəndaşına dəyər verir, onun sağlamlığını ən vacib məsələ sayır. İnkişaf etmiş ölkələr pandemiya qarşısında aciz qaldığı zaman, Azərbaycanın bəşəri səciyyə daşıyan təşəbbüslərinin gündəmə gətirilməsi, çevik, operativ addımlar atılması və bu təcrübənin dünya ilə paylaşılması, tibbi ləvazimat və avadanlıqların alınması üçün konkret vəsaitlərin ayrılması, tikilən modul tipli xəstəxanalar, Azərbaycan liderinin qlobal çağırışlarla çıxış etməsi buna bir daha sübutdur.
- Xalq Cümhuriyyətinin varisi olan müstəqil Azərbaycanın inkişafı, qazandığı uğurlar və ən əsası qələbəsi haqqında nə söyləmək olar?
- Cənab İlham Əliyev Prezident seçiləndən sonra Heydər Əliyevin siyasi kursunu davam etdirəcəyini və bunu əməli surətdə həyata keçirməsini bəyan etməsi ilə hər bir Azərbaycan vətəndaşının arzusunu reallaşdırdı. Heydər Əliyevin siyasi kursunun davam etdirilməsi isə ilk növbədə əldə edilən uğurların daha da çoxalması, dövlətçiliyimizin əbədiliyi deməkdir. Müstəqil dövlətimiz bu gün çox etibarlı əllərdədir. Dəyişən dünya liderlik keyfiyyətlərinin də dinamikasını şərtləndirir. Ölkədəki real vəziyyət liderin müəyyən obrazını daha qabarıq təqdim edir. Xoşbəxt o xalqdır ki, onu inkişaf etdirən, yüksək rifaha çatdıran liderləri olur. Cənab İlham Əliyev xalqımızın alternativsiz lideri, yeganə inam ünvanıdır, xilaskardır, mümkünsüzü mümkünə çevirən qəhrəmandır. 2020-ci ildə Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycan Silahlı Qüvvələri qısa müddət ərzində Ermənistanın 30 il ərzində havadarlarının dəstəyi ilə qurduğu ordusunu darmadağın etdilər.
Öz torpaqlarında Vətən müharibəsinə qalxan Azərbaycanın gücünü təkcə məğlub işğalçı Ermənistan deyil, bütün dünya gördü. Rəşadətli Ordumuz Vətən torpaqlarından işğalçı vətənsizləri qovaraq Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, toxunulmazlığını təmin etdi. Qüdrətli Azərbaycan Ordusu Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə möhtəşəm zəfər tarixi yazdı. Öz torpaqlarında Vətən müharibəsinə qalxan Azərbaycanın gücünü təkcə məğlub işğalçı Ermənistan deyil, bütün dünya gördü. Rəşadətli Ordumuz Vətən torpaqlarından işğalçı vətənsizləri qovaraq Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, toxunulmazlığını təmin etdi. Prezident İlham Əliyevin adı böyük Xilaskar, Qəhrəman kimi tariximizə əbədi həkk olundu.
Milli günlər və bayramlar xalqın yaşadığı mühüm hadisələrdən uğurla çıxdıqları günün şәrәfinə qəbul edilir. Bu günlərdə qaranlıqdan aydınlığa çıxışın verdiyi mənəvi zövq və özünəinam hisslərinin bəxş etdiyi xoşbəxtlik hakim olur. Dillərə dastan, əfsanə olan Xarı bülbül gülü Şuşanın rəmzi, təbiətin möcüzəsidir. Xarı bülbül sanki gülün üzərinə qonmuş bülbülü xatırladır.
- Tarix boyu Qarabağa qonaq gələnlər hər zaman Xarıbülbülü seyrə çıxardı.
2021-ci il mayın 12-i və 13-də Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə festival baş tutaraq, bir sıra ictimaiyyət və mədəniyyət xadimləri, Qarabağdan, o cümlədən Şuşadan olan tanınmış şəxslər dəvət olunmuşdur. Müxtəlif xalqların incəsənət nümayəndələrinin “Xarı bülbül" festivalında iştirakı bizdə böyük iftixar hissi yaradır.
Cənab Prezident İlham Əliyev çıxışında qeyd etmişdi: “Uzun fasilədən sonra Cıdır düzündə - hər birimiz üçün müqəddəs olan Şuşada “Xarıbülbül” festivalı keçirilir. Uzun fasilədən sonra bu il birinci dəfə keçirilən “Xarıbülbül” musiqi festivalı şəhidlərimizin əziz xatirəsinə həsr olunub. Şuşa Azərbaycan xalqının milli sərvətidir.
"Xarıbülbül" Festivalının mədəni əhəmiyyəti ilə yanaşı, siyasi əhəmiyyəti də tarixə düşdü. Bir azərbaycanlı olaraq möhtərəm prezidentin çıxışı zamanı gözyaşlarımı saxlaya bilmədim. Bu bizim üçün böyük fəxrdir ki, möhtərəm Prezident və rəşadətli Ordumuz nəticəsində torpaqlarımız erməni daşnaqlarından azad olundu. Azərbaycan 2021-ci ilə iqtisadi inkişaf hədəflərini açıqlayıb və qarşıda ölkə iqtisadiyyatını yenidən qaldırmaq, inkişaf etdirmək, 30 il ərzində məhv edilmiş Qarabağ torpaqlarını yenidən dirçəltmək kimi şanlı missiya dayanır. 2021-ci ildə də qarşıya qoyulan məqsədlərə cənab Prezident İlham Əliyevin gərgin əməyi nəticəsində uğurla nail olunacaq.
- Günel xanım, bir alim kimi siz fəaliyyətinizdə nə kimi işlər görmüsünüz?
- “Bir əsrin xəzinəsi. Bakı Dövlət Universiteti – 100 il” kitabında da müsəlman Şərqinin ilk ali təhsil ocağı olan Bakı Dövlət Universitetinin 100 illik tarixi dövrü, keçdiyi şərəfli yol araşdırarkən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrünün tarixinə böyük önəm verərək, ətraflı bəhs etmişəm. Bu bir tarixi kitab olaraq universitet tələbələri tərəfindən və digər oxucular tərəfindən maraqla qarşılanaraq oxunmaqdadır. Bu istiqamətdə fəaliyyətimiz davam edir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti gərgin və mürəkkəb ictimai-iqtisadi şəraitdə 23 ay fəaliyyət göstərsə də, sonrakı nəsillərin yaddaşında xalımızın tarixinin ən parlaq səhifələrindən birinə çevrilmişdir.

"Yeniazerbaycan.com"